Thiếu giác mạc cứu người khiếm thị

Tại TP.HCM, nhu cầu ghép giác mạc đang ngày càng tăng, song nguồn giác mạc hiến tặng trong nước vẫn còn hạn chế. Trong khi đó, cơ chế tìm kiếm, tiếp nhận giác mạc từ nước ngoài trong khuôn khổ các chương trình hợp tác quốc tế của Bệnh viện (BV) Mắt TP.HCM vẫn gặp một số vướng mắc. Do đó, một số bệnh nhân (BN) muốn điều trị sớm buộc phải tìm đến các cơ sở y tế tư nhân để thực hiện ca ghép với chi phí có thể lên đến hàng trăm triệu đồng.

Ảnh: B.S

ĐỀ XUẤT THÀNH LẬP NGÂN HÀNG MẮT

Trước nhu cầu ghép giác mạc ngày càng tăng, tháng 4.2023, BV Mắt TP.HCM đã xây dựng đề án thành lập Ngân hàng Mắt với mục tiêu chủ động nguồn mô phục vụ phẫu thuật, đặc biệt là cho người bệnh có hoàn cảnh khó khăn.

Theo đề án, Ngân hàng Mắt có chức năng vận động hiến tặng giác mạc từ cộng đồng, các tổ chức y tế trong và ngoài nước, đồng thời kêu gọi tài trợ nhân đạo để hỗ trợ chi phí ghép cho BN nghèo. Đơn vị này sẽ đảm nhận toàn bộ quy trình chuyên môn như thu nhận, đánh giá, xử lý, bảo quản và phân phối mô giác mạc đến các cơ sở y tế có nhu cầu. Ngoài ra, ngân hàng còn phụ trách quản lý hồ sơ người hiến, người nhận và giám sát các phản ứng phụ sau ghép, góp phần đảm bảo chất lượng điều trị lâu dài. Đề án cũng nhấn mạnh về hợp tác quốc tế để tăng cường năng lực chuyên môn, đào tạo nhân lực và tranh thủ sự hỗ trợ về trang thiết bị.

BV Mắt TP.HCM cho biết dù đã hợp tác với một số ngân hàng mắt nước ngoài như Eversight, Corneagen (Mỹ), Ngân hàng Mắt quốc gia Nepal để nhập mô giác mạc, nhưng nguồn cung vẫn rất hạn chế. Nguyên nhân là do các nước đối tác thường ưu tiên phục vụ nhu cầu trong nước trong bối cảnh mô hiến khan hiếm, khiến VN ở thế bị động. Chi phí xử lý và vận chuyển giác mạc từ nước ngoài cũng rất cao, trong khi thủ tục thanh toán qua ngân hàng lại phức tạp và kéo dài. Một khó khăn khác là thời điểm tiếp nhận mô không cố định, nếu rơi vào ngày nghỉ hay ngoài giờ hành chính thì quá trình thông quan tại sân bay có thể bị chậm trễ, ảnh hưởng đến chất lượng mô ghép.

Và đến thời điểm hiện nay, TP.HCM không còn ngân hàng mắt nào đang hoạt động. Trước đây từng có một số đơn vị như Ngân hàng Mắt thuộc Hội Bảo trợ BN nghèo hay Ngân hàng Mắt của một BV tư nhân, nhưng đã ngưng hoạt động từ lâu và không hỗ trợ hệ thống y tế công. Một số cơ sở y tế tư nhân vẫn thực hiện ghép giác mạc, song chỉ có thể đáp ứng người có điều kiện tài chính do phụ thuộc vào bác sĩ nước ngoài và nguồn mô nhập khẩu.

Trong bối cảnh đó, đề án của BV Mắt TP.HCM cũng đề xuất kết hợp thành lập ngân hàng mắt như một đơn vị trực thuộc, kết hợp với Ngân hàng Mô của Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch. Hiện Ngân hàng Mô đang được trường xin phép Bộ Y tế phê duyệt. Phương án này được đánh giá là khả thi vì trường có sẵn nhân lực, trang thiết bị, cơ sở pháp lý và tư cách pháp nhân. Đặc biệt, các đối tác quốc tế như Mỹ và Đức đã cam kết hỗ trợ xây dựng quy trình hoạt động, đào tạo nhân sự và tư vấn kỹ thuật.

Việc thành lập ngân hàng mắt không chỉ giúp chủ động nguồn mô cho các ca ghép cấp cứu, mà còn tạo điều kiện phát triển đội ngũ phẫu thuật viên chuyên sâu tại các BV, trong đó có BV Mắt TP.HCM. Khi có nguồn mô ổn định, các cơ sở y tế mới có thể triển khai kỹ thuật ghép giác mạc một cách bền vững.

Ngoài ra, đã có nhiều trường hợp người dân mong muốn được hiến giác mạc sau khi qua đời, nhưng hiện nay chưa có đơn vị nào tiếp nhận do thiếu cơ chế vận hành chính thức. Ngân hàng Mắt ra đời sẽ là nơi tiếp nhận mô hiến tặng trong nước, đồng thời vẫn tiếp tục phối hợp với các ngân hàng mắt quốc tế dưới hình thức viện trợ hoặc thu phí hợp lý (kinh phí xử lý, bảo quản mô), đảm bảo nguồn cung đa dạng và hiệu quả. Đề xuất này hiện vẫn đang chờ đánh giá, xét duyệt.

Ảnh: B.S

CẦN “THÔNG QUAN” THỦ TỤC

Theo quy định hiện hành, các mô giác mạc nhập khẩu phải tuân thủ quy trình kiểm tra nghiêm ngặt. Cụ thể, theo Nghị định 56/2008 về tổ chức và hoạt động của ngân hàng mô, việc tiếp nhận mô từ nước ngoài cần có đầy đủ hồ sơ y tế của người hiến, thông tin người lấy mô, nhiệt độ lưu trữ phù hợp và sự nguyên vẹn của bao bì vận chuyển.

Từ năm 2011, BV Mắt TP.HCM đã đề nghị và được tiếp nhận trực tiếp mô giác mạc từ các ngân hàng mắt nước ngoài dưới sự cho phép của Cục Quản lý khám chữa bệnh. Tuy nhiên, từ sau dịch Covid-19 đến nay, khi các lô giác mạc được chuyển về qua sân bay, hải quan lại yêu cầu phải thông qua ngân hàng mắt trong nước để phân phối theo luật Hiến, ghép mô, bộ phận cơ thể người. Vấn đề là TP.HCM chưa có ngân hàng mắt trong khi Ngân hàng Mắt Hà Nội không thể đáp ứng đủ nhu cầu.

Trước tình hình chưa có ngân hàng mắt còn nhu cầu ghép giác mạc ngày càng bức thiết, ngày 13.6.2024, BV Mắt TP.HCM đã có công văn gửi Cục Y tế dự phòng (nay là Cục Phòng bệnh – Bộ Y tế), đề nghị được cấp phép nhập khẩu trực tiếp mô giác mạc có nguồn gốc từ người, phục vụ nhu cầu ghép giác mạc quang học (để BN có thể nhìn thấy) và điều trị bảo tồn (để giữ lại cấu trúc mắt chờ ghép quang học về sau).

Theo đề xuất, BV mong muốn được nhập khẩu khoảng 20 – 30 mẫu giác mạc mỗi lô, với tần suất 1 – 2 lô mỗi tuần. Giác mạc nhập về sẽ được sử dụng để ghép miễn phí cho BN có chỉ định, đồng thời phục vụ đào tạo phẫu thuật viên thông qua các lớp tại BV. Giác mạc được cam kết bảo đảm an toàn sinh học, không độc hại, không truyền nhiễm và được cung cấp từ các ngân hàng mắt uy tín theo tiêu chuẩn của Hiệp hội Ngân hàng Mắt Mỹ (EBAA) như: Eversight, CorneaGen, Nepal Eye Bank, Lions Eye Institute for Transplant & Research… Đi kèm công văn là các biên bản ghi nhớ hợp tác, giấy phép liên quan đến kỹ thuật ghép và tiêu chuẩn an toàn sinh học. Hiện BV đang chờ phản hồi từ Bộ Y tế.

Theo lãnh đạo BV Mắt TP.HCM, trong lúc chờ đề án lập ngân hàng mắt được thông qua, để tháo gỡ khó khăn về nguồn giác mạc hiện nay cần có một văn bản chính thức tạo hành lang pháp lý cho phép BV được tiếp nhận trực tiếp mô giác mạc từ nước ngoài, mà không phải qua trung gian là ngân hàng mắt để kịp thời cứu chữa cho BN.