Phường Chợ Quán chính thức trở lại sau sáp nhập phường xã ở TP.HCM, mang theo những giá trị lịch sử, văn hóa, y tế và giáo dục đặc sắc của vùng đất Sài Gòn xưa.
Phường Chợ Quán hình thành trên cơ sở sáp nhập đơn vị hành chính các phường: 1, 2, 4 của quận 5 với diện tích 1,28 km2 và quy mô dân số 63.545 người. Trụ sở hành chính mới ở 462 – 464- 466 An Dương Vương (phường 4 hiện nay).
Theo sách Sài Gòn năm xưa của Vương Hồng Sển, Chợ Quán vốn là vùng đất hình thành từ 3 làng cổ: Tân Kiểng, Nhơn Giang và Bình Yên.
Tên gọi Chợ Quán ra đời bởi ngày trước, chợ họp dưới những tán me cổ thụ lối vào nhà thương Chợ Quán, nơi có nhiều quán xá hội tụ. Cái tên mộc mạc ấy đã in sâu vào tâm thức người Sài Gòn qua bao thế hệ và nay được khơi dậy trở lại trong dòng chảy hiện đại.
Phường Chợ Quán sáp nhập từ phường 1, 2, 4 của quận 5
ĐỒ HỌA: UYỂN NHI
Dấu xưa trở lại trên vùng đất mới sáp nhập
Dạo quanh phường Chợ Quán vào một chiều mưa đầu tháng 6.2025, chúng tôi cảm nhận rõ sự giao thoa giữa nhịp sống đô thị hiện đại và những lớp trầm tích văn hóa, lịch sử lâu đời. Mỗi con đường, góc phố đều chất chứa một câu chuyện: từ những công trình y tế trăm tuổi, hệ thống trường học tiêu biểu, đến cộng đồng người Hoa gắn bó lâu đời.
Nếu phường Chợ Lớn (quận 5) mang đậm dấu ấn của các hội quán truyền thống, khu buôn bán sầm uất, thì phường Chợ Quán lại nổi bật với hệ thống y tế, giáo dục lâu đời ẩn hiện dưới những tán cây cổ thụ xanh mướt. Trong đó có Bệnh viện Bệnh nhiệt đới và Bệnh viện Sùng Chính (nay là Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình) của người Hẹ.
Di tích quốc gia Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán (tiền thân của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới) được công nhận là di tích lịch sử quốc gia vào năm 1988
ẢNH: NHẬT THỊNH
Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM trước đây có tên là Nhà thương Chợ Quán và có tuổi đời gần 170 năm. Đây là một trong những cơ sở y tế đầu tiên người Pháp xây dựng tại Sài Gòn. Không chỉ là nơi điều trị bệnh truyền nhiễm, Nhà thương Chợ Quán từng là bệnh viện tâm thần đầu tiên, đồng thời là nơi giam giữ nhiều chiến sĩ cách mạng, trong đó có Tổng Bí thư Trần Phú đã hy sinh.
Gần đó, dấu tích của Nhà máy nhiệt điện Chợ Quán (hay được gọi là Nhà đèn Chợ Quán) vẫn còn lưu trong ký ức người dân. Hỏi những bậc lão thành rằng nhà đèn Chợ Quán ở đâu thì chắc chắn sẽ nhận được câu trả lời nó ở kế bên nhà thương Chợ Quán. Họ kể cho chúng tôi nghe về vùng đất này như chuyện vừa mới đây.
Ông Đạm Hòa (70 tuổi, người gốc Hoa) kể, ba mẹ ông là người Quảng Đông (Trung Quốc), di cư sang Việt Nam từ thế kỷ trước. Ông sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn. Nhắc đến vùng Chợ Quán, ông cười: “Người lớn ở khu vực này ai mà không nhớ, không biết”.
Ông Hòa kể, Chợ Quán xưa nổi tiếng với nhà thương và nhà đèn. “Nhà đèn Chợ Quán thì dễ tìm lắm. Cứ đi qua cầu chữ Y, đến đường Bến Hàm Tử (cũ), đoạn giáp ranh quận 1 và quận 5 là tới liền”.
Hỏi về việc đặt lại tên phường, ông Hòa gật đầu: “Bây giờ người ta đặt lại tên phường Chợ Quán rồi, không còn đánh số phường như trước. Người già như tôi thì nghe là nhớ liền, chớ lớp trẻ giờ nhiều đứa đâu có biết. Nhưng đổi tên vậy nghe thân quen hơn, chính quyền quyết sao thì dân mình theo vậy thôi”.
Thực hiện chủ trương của Trung ương sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, TP.HCM sẽ giảm từ 273 đơn vị xuống còn 102 phường, xã. Các phường, xã sáp nhập mới dự kiến hoạt động từ ngày 1.7. Cùng với đó, cấp hành chính quận, huyện cũng kết thúc hoạt động.
Báo Thanh Niên điểm lại những phường, xã mới mang tính đặc trưng, biểu tượng của vùng đất Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn – TP.HCM, những tên gọi đã in sâu vào ký ức nhiều thế hệ thị dân.
“Vùng đất gieo mầm cho nền giáo dục hiện đại”
Ẩn mình dưới những tán cây xanh trên đường Trần Bình Trọng, nhà thờ Chợ Quán là một di tích kiến trúc, tôn giáo mang đậm giá trị lịch sử. Khởi nguồn từ một nhà nguyện nhỏ năm 1723, nhà thờ được xây mới năm 1882, trở thành một trong những giáo đường cổ nhất TP.HCM còn tồn tại đến nay.
Nhà thờ mang vẻ đẹp hài hòa giữa kiến trúc Romanesque cổ điển và Gothic thanh thoát với mái vòm, trụ vút cao, cửa kính màu và tháp chuông vươn lên giữa nền trời. Không chỉ là nơi hành lễ, đây còn là không gian ký ức của nhiều thế hệ.
Nhà thờ Chợ Quán được xây năm 1882, là nhà thờ cổ nhất ở TP.HCM còn tồn tại đến nay
ẢNH: UYỂN NHI
Ngoài ra, phường Chợ Quán còn có nhiều cơ sở giáo dục với những tòa nhà có kiến trúc cổ kính như Trường đại học Sài Gòn (phường 2), Trường đại học Sư phạm TP.HCM (phường 4); Trường đại học Khoa học tự Nhiên (phường 4); Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong… Đây là những trường liền kề nhau trên khoảng không gian lớn, bên những con đường lớn nhiều cây xanh của khu vực.
Theo UBND quận 5, khu vực này thời trước Pháp đã xây dựng nên hệ thống các trường trung học, đại học. Đây là vùng đất được coi là đã gieo mầm, đặt nền cho nền giáo dục hiện đại (phân biệt với nền giáo dục phong kiến Á Đông trước đó) ở Sài Gòn và phương Nam.
Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong ở phường Chợ Quán là ngôi trường có kiến trúc Pháp đẹp tại TP.HCM
ẢNH: MINH HÒA
Trường đại học Sài Gòn vốn là Trường trung học Pháp – Hoa xây dựng từ 1908, là sự pha trộn kiến trúc Á – Âu có vẻ đẹp cổ kính nhất trong các trường đại học ở TP.HCM.
Hay Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong do Hebrard De Villeneuve đồ họa thiết kế năm 1925, hoàn tất 1928. Nổi tiếng với truyền thống dạy và học, ngôi trường là nơi quy tụ và cống hiến cho đời những tấm gương xuất sắc trên nhiều lĩnh vực.
Những góc cổ kính của Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong
ẢNH: MINH HÒA
Hỏi thăm những người dân sống ở phường Chợ Quán, ai cũng nói khu vực này người Hoa sinh sống xen kẽ với người Việt chứ không đông người Hoa như phường Chợ Lớn hay ở quận 6.
Người Sài Gòn có câu “ăn quận 5, nằm quận 3, xa hoa quận 1” để nhấn mạnh nét độc đáo của văn hóa ẩm thực. Dọc các tuyến đường Trần Hưng Đạo, An Dương Vương…, là hàng loạt quán ăn gia truyền, nơi thực khách có thể thưởng thức há cảo, sủi cảo, bánh hẹ, vịt quay, trà phổ nhĩ… mang đậm phong vị người Hoa giao thoa với ẩm thực 3 miền của người Việt.
Từ nhà thương trăm tuổi đến mái trường cổ kính và bát sủi cảo đậm đà ký ức, phường Chợ Quán sau sáp nhập không chỉ là địa danh, mà là mảnh hồn đô thị gắn liền với chiều sâu văn hóa và ký ức của vùng đất Sài Gòn xưa.
📌 Bài viết này được đóng góp bởi người dùng và bản quyền thuộc về người dùng đã xây dựng bài viết. Bản quyền thuộc về tác giả gốc và chỉ dùng cho mục đích học tập và giao tiếp. Nếu có bất kỳ vi phạm nào, vui lòng liên hệ với chúng tôi để xóa nó.